کاریز کار یا کاریزگر به کسی گفته می‌شود که به کار کندن کاریز و قنات اشتغال داردمقنی و چاه کن هم به این فرد گفته می‌شود. کاریزگر یا مقنی حرفه‌ای است که امروزه دیگر جزو پیشه‌های منسوخ به حساب می آید ولی هستند همچنان افرادی که به این کار نه بصورت دائم و بصورت پاره وقت مشغول هستند .
یک مقنی حرفه ای این روزها دیگر به سختی پیدا می شود و با وجود اینکه همچنان بسیاری از مناطق کشور از موهبت فاضلاب شهری برخوردار نیستند لزوم توجه بیشتر به این شغل سخت را بیشتر از پیش می طلبد.
تاریخچه شغل چاه کنی و مقنی گری
تاریخ ایران را که ورق بزنیم، پر است از افتخارات بزرگ و شیرین، افتخاراتی که یکی از نمادهای آن را در معماری می توان دید. قنات و کندن چاه های عمیق و نیمه عمیق نیز یکی از این افتخارات است. مهارتی که سابقه اش به هزار سال یا بیش از آن بر می گردد. مهارتی که تا همین چندین دهه قبل نیز زنده بود و مردم از آن استفاده می‌کردند. اما ورود تکنولوژی، کندن قنات را نیز مانند هر شغل دیگری رو به اضمحلال برد. به گونه ای که اکنون این شغل در معرض نابودی قرار دارد.
در کدامین شهر ها، مقنی کار وجود دارد؟ در شهر هایی مانند گز و برخوار و خمینی شهر نسبتا مقنی بیشتر وجود دارد.
این شغل هم با پیشرفت تکنولوژی و آمدن دستگاه های غول پیکر و سنگین دیگر جای خود را به این دستگاه ها داده تا این کار سخت و طاقت فرسا را این دستگاه ها انجام دهند.ما در ادامه به ابزارهایی که در این شغل استفاده می شوند می پردازیم.
ابزار و وسایل حفرقنات :
ابزار حفرقنات بسیارساده وابتدایی است وشایدازهزاران سال پیش تاکنون هیچ تغییر ی نکرده باشد فقط درسالهای اخیر و پس از رواج یافتن تکنولوژی حفر چاههای عمیق بعضی ازابزار پیشرفته امروزی مثل مته های کمپروسوری و نقاله درحفرقنات نیز به کارگرفته شده است ولی دربیشتر مواردهنوزهم ازابزارسنتی زیراستفاده می شود:
1-چخ (čax): = چرخ که از چهار پره ی چوبی به بلندی تقریبا150سانتیمتر وعرض 15سانتیمترساخته شده است ، درمیان پره هاحفره ای وجود دارد که میله چوبی یاآهنی به قطر4 و طول200سانتیمترازآن هاعبورداده اند ، هر دو پره رادر دو سرمیله بصورت متقاطع یا × به گونه ای تعبیه کرده اند که در هر سو20سانتیمتر از میله بیرون مانده است ازاین قسمت برای نصب چرخ بر روی پایه استفاده می شود.
2-دول (dul)= دلو که درقدیم از پوست الاغ یا بز می دوختند ولی امروزه ازجنس پلاستیک است
3-سازو : طنابی است که ازالیاف تنه ی نخل به نام سیس می بافند ازسازو بخصوص بواسطه سبک وزنی واستقامت درچاههایی که عمق زیادی دارد استفاده می شود ، همچنین تحت عنوان سازو دستی یک سر آن را به پایه ی چرخ بسته و سر دیگر را درچاه رها می کنند تا موقع پایین رفتن ازچاه برای حایل و دستگیره ازآن استفاده کنند
4-کلنگ که انواع مختلف دارد
1-4- کلنگ کارکنی که کوچک ، سبک وزن وخوش دست است ، بطول30سانتیمتر و به وزن 2تا3کیلو است ، ازآن برای حفرپیشکار وخشکه کار استفاده می کنند .
2-4-کلنگ آب گیری :وزن آن 9کیلوگرم و بهطول30تا40سانتیمتراست ، چون نوک بلندی دارد ،برای حفاری درقسمت های آبدار و تره کارقنات مورد استفاده است
3-4-کلنگ سنگ شکن :اندازه ووزن آن تقریباً برابر باکلنگ آب گیر است بااین تفاوت که دو سر است و از آن برای حفاری درقسمت های سنگی قنات استفاده می شود
5-بیل کار: بیلچه ی کوچکی است که طول دسته ی آن15تا20سانتیمتر وعرض وطول تیغه ی آن نیز درهمین حدود است ، ازآن برای جمع آوری وپس زدن خاک حفاری استفاده می کنند
6-لباس کار:لباس مقنی باید سفید و یک دست باشد درتوجیه آن می گویند چون هرلحظه احتمال می رود که مقنی با ریزش قنات زنده به گور شود لباس سفید به منزله کفن اوست ، کلاهی هم که استفاده می کنند حتماً باید با پنبه آجیده دوزی شده باشد که وقتی درپایین چاه هستند اگر سنگی از بالاافتاد و به سرشان خورد آسیب زیادی نبینند ، یک نوع لباس پوست معروف به لباس "او بارشی" (owbâreši)نیز دارند که برای دویل کنی و زمان هایی که آب ازسقف کوره یا به اصطلاح کار می ریزد می پوشند ، این لباس ازپوست دباغی نشده گوسفند تهیه می شود و آب به داخل آن نفوذ نمی کند
7- چراغ کاربیت:چراغی است که سوخت آن کاربیت است پیش ازاین ازچراغ موشی یاچراغ پیه سوز استفاده می کردند که به علت کمبود اکسیژن بخصوص درچاه های دم دار خاموش می شد
8-قطب نما:که برای جهت یابی وپیش گیری از انحراف مسیردرکوره یا راهرو قنات مورداستفاده است .
9-قلم وپتک : برای حفاری درلایه های سنگی و آهکی به کار می گیرند .
10-ذرع :برای اندازه گیری میزان کار انجام شده است ، ذرع مقنی به اصطلاح ذرع مکسر واندازه ی آن 80 سانتیمتر است.
11-ابزار تعمیر:چون مقنی معمولاً درنقاط دور ازآبادی به سر می برد وبه علت دوری مسیر "هفته خواب" است ، یعنی از روز اول هفته که به سر کار می رود تا آخر هفته در همان جا بیتوته می کند لذا وسایل تعمیر ابزارش که همان وسایل کار آهنگری مثل دم و سندان است باخودهمراه می برد تااگر نوک کلنگ شکست شخصاً به تعمیر آن بپردازد .
اگر به یک مقنی حرفه ای برای حفر چاه نیاز دارید حتما با ما در ارتباط باشید.
